Vanwege het coronavirus werken onze medewerkers thuis.

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Wat hebben ze nu weer met de arbeiders gedaan, dacht ik geschrokken. „Workers quietly unionized during the pandemic”, las ik. Al snel besefte ik dat het bericht niets te maken had met slechte arbeidsomstandigheden en teruggedraaide ionisatie, maar met toetreding tot de vakbond: negentig van de honderd uitzendkrachten die in de bedrijfskantines van Google werken, zijn inmiddels lid van een vakbond.

Toch was de vergissing wel te begrijpen, want overal lees je berichten over uitbuiting, slavernij, erbarmelijke werkomstandigheden en het schenden van de grondrechten van arbeiders, ook bij Nederlandse bedrijven. Die berichten zijn er al jaren, maar geholpen hebben ze niet en nu lijkt de ellende haast per dag toe te nemen. Zo word je als krantenlezer vanzelf verantwoordelijk voor de cargomedewerkers op Schiphol, de flitsbezorgers in de stad, de uitzendkrachten uit Polen, de magazijnmedewerkers van de grote webwinkels, de naaisters in de kledingfabrieken wereldwijd.

Nederland gedraagt zich relatief netjes, natuurlijk. Op de Global Slavery Index staan we op de 143ste plaats van de 167, dat is geweldig. Hooguit doen Denemarken en Zweden het beter. En Canada uiteraard. Argentinië. Chili. Maar Nederland treft wel degelijk maatregelen, werkt aan slachtofferhulp; daar valt verder niets op aan te merken.

Als er toch nog steeds mensenrechtenschendingen voorkomen in internationale toeleveringsketens, dan komt dat doordat „de vrijwillige maatregelen van de afgelopen decennia” niet hebben geholpen, zegt een lid van een Amnesty Internationals Expertgroep in NRC. Om dwangarbeid te bestrijden hebben Amerika en Frankrijk al formele wetten aangenomen, Duitsland volgt komend jaar. En Nederland denkt er hard aan ook iets te gaan doen.

In weer een ander krantenartikel vertelt een vakbondsbestuurder dat werknemers van fabrieken in Duitsland sinds de coronapandemie in loondienst werken. „Als dat in Duitsland kan, moet het ook in Nederland kunnen.” Alleen werken arbeidsmigranten in Nederland voorlopig nog via uitzendbureaus die hen uitzuigen en met z’n tweeëndertigen in schunnige huizen laten wonen waarvoor ze schandalig veel huur betalen. Controle daarop is er niet.

Het gaat dus goed in Nederland, en voor zover het niet goed gaat, wordt gelukkig overwogen wetten te maken, al kunnen die helaas niet worden gehandhaafd. Volgens de Rekenkamer lukt het de inspectie simpelweg niet arbeidsuitbuiting te bestrijden. Volgens een programmamanager bij de directie Toezicht opereert 99 procent van de uitzendbureaus buiten het zicht van de arbeidsinspectie. Volgens de NOS eiste de inspectie al in 2009 dat Arbonormen op Schiphol niet langer werden overschreden, maar heeft ze dat in de afgelopen twaalf jaar niet één keer gecontroleerd.

De arbeidsmigranten in hun stapelbedden met de bedwantsen moeten de situatie wel ingewikkeld vinden. De witteboordenwerker die de krantenberichten leest bij een kopje espresso vindt dat ook. Zelfs gezien vanaf de ontbijttafel zijn de verloedering en de Verelendung onmiskenbaar. Wetten laten op zich wachten, inspectie blijft uit. En als wetten en inspecties niet helpen om de omstandigheden te verbeteren, wat dan wel? Wie dan wel?

Het is niet populair om de consument op de eigen verantwoordelijkheid te wijzen. Dat is het niet als het gaat om het gebruik van cocaïne en het wordt ook niet gewaardeerd als het gaat om de prijs van een vliegticket. Moeten consumenten zich afvragen hoe het zit met de arbeiders die hun koffers sjouwen? Of die nog netjes betaald kunnen worden als je vrijwel gratis over de wereld vliegt? Nee, zegt de consument.

Criminaliseer de consument niet, zegt de consument, dit is geen individuele verantwoordelijkheid, het gaat om de structuren. Pas de wet aan. Houd toezicht. En datzelfde zegt de president-directeur van Schiphol. Nu het onder zijn Nederlandse aandacht is gebracht dat moordende concurrentie onder zes afhandelingsbedrijven leidt tot gezondheidsschade bij koffersjouwers, roept hij de minister op in te grijpen.

Meer kan hij niet doen. Toch? Hij is net als de consument aan handen en voeten gebonden. „Maar vorig jaar zei de president-directeur nog: ‘Dit is het model waarvoor we gekozen hebben, het meest efficiënte’”, merkt verslaggever economie Wessel de Jong snedig op in het NOS Journaal. Kennelijk is er een omslag gekomen in het denken, voegt hij toe. En, kijk, het gaat dus in wezen helemaal niet om wetten, het gaat om een omslag in het denken.

Het gaat erom dat opdrachtgevers van afhandelingsbedrijven en klanten van flitsbezorging zelf ook kunnen snappen dat er ellende komt van efficiëntie. Vestig je hoop niet op inspectie. Overweeg een omslag in het denken.

Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt. U kunt ons ook anoniem een tip geven.